Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Ebeveynlerin Anne- Baba Stresi, Aile Psikolojik Sağlamlık ve Umut Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Özet

Berra KEÇECİ

Dr. Öğr. Üyesi, İstanbul Sağlık ve Teknoloji Üniversitesi

berra.kececi@istun.edu.tr

Bu araştırmanın amacı özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin anne-baba stresi, aile psikolojik sağlamlık ve umut düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir.  Nicel araştırma yöntemi ve ilişkisel tarama modeli kullanılan bu araştırmada küme örnekleme metodu kullanılmış ve araştırmanın örneklemini 2024-2025 eğitim öğretim yılında İstanbul ili Sultangazi ve Gaziosmanpaşa ilçesinde bulunan Millî Eğitim Bakanlığına bağlı özel eğitim ve rehabilitasyon merkezine devam eden özel gereksinimli çocukların anne ve babaları oluşturmaktadır. Araştırmaya 332 anne ve baba katılmıştır; bunların 223’ü kadın, 109’u erkektir. Veri toplama aracı olarak; Anne- Baba Stres Ölçeği, Aile Psikolojik Sağlamlık Ölçeği Kısa Formu, Sürekli Umut Ölçeği ve Demografik Bilgi Formu kullanılmıştır. Verilerin analiz süreci, SPSS 25.0 istatistik yazılım programı aracılığıyla yürütülmüştür. Araştırmada, normallik değerlendirilmesi çarpıklık ve basıklık katsayıları üzerinden yapılmış; betimsel istatistiklerin yanı sıra Bağımsız Örneklemler T-Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (Anova), LSD testi ve Pearson korelasyon analizi gibi çeşitli parametrik testlerden yararlanılmıştır.  Çalışmada elde edilen bulgular, anne ve babaların demografik değişkenlere göre farklılıklar olduğunu göstermektedir. Kadın katılımcılar, erkeklere göre daha yüksek düzeyde aile psikolojik sağlamlık ve umut düzeyine sahipken, aynı zamanda daha yüksek stres yaşadıkları saptanmıştır. 0–6 yaş arası çocuğu olan ebeveynler daha yüksek umut ve psikolojik sağlamlık düzeyine sahipken daha düşük stres yaşadıkları saptanmıştır. Korelasyon ve regresyon analizleri; umut ve psikolojik sağlamlık arasında pozitif, stres düzeyi ile her iki değişken arasında ise negatif yönde anlamlı ilişkiler olduğunu saptanmıştır. Umut ve stres düzeyleri psikolojik sağlamlığın; aile psikolojik sağlamlığı ve stres düzeyleri ise umudun anlamlı olduğu belirtilmiştir. Araştırma bulguları, psikolojik sağlamlık düzeyinin ebeveyn stresini azaltmada önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Bu durum, psikolojik sağlamlığın önleyici ve koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinde öncelikli olarak ele alınması gereken bir değişken olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, ebeveynlerin umut düzeylerini artırmaya yönelik geliştirilecek müdahale ve programların, stresle baş etme becerilerini destekleyebileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda, ailelere yönelik hazırlanacak psikoeğitim programlarının hem psikolojik sağlamlığı hem de umut duygusunu güçlendirecek şekilde planlanması, ebeveynlerin psikolojik iyi oluşlarını desteklemede etkili bir yaklaşım sunabilir.

Anahtar Kelimeler: Özel gereksinimli çocuk, anne-baba stresi, aile psikolojik sağlamlık, sürekli umut